Maymun Çiçeği Hastalığı Nedir? 

Maymun çiçeği (Monkeypox), Poxviridae ailesinin bir üyesi olan bir virüs tarafından gâyedir. Hastalık, Afrika'daki bazı bölgelerde endemiktir, ancak son yıllarda dünyanın farklı yerlerinde vakalar ortaya çıkmıştır. Maymun çiçeği, çiçek hastalığı ile benzerlikler taşır ancak genellikle daha az şiddetli seyreder.

Hangi Ülkelerde Görülüyor?

Maymun çiçeği vakaları özellikle Orta ve Batı Afrika'da yaygındır. En yaygın olarak görüldüğü ülkeler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Demokratik Kongo Cumhuriyeti: İlk insan vakası burada tespit edilmiştir ve bugüne kadar en çok vaka görülen ülkedir.
• Nijerya: 2017 yılında büyük bir salgın yaşandı ve o zamandan beri vakalar rapor edilmeye devam ediyor.
• Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti: Bu ülkeler de endemik bölgeler arasında yer alıyor.

Son yıllarda Afrika dışında da vakalar tespit edilmiştir. Özellikle 2022 yılında maymun çiçeği vakalarında ani bir artış yaşanmış ve Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Avustralya'da da vakalar rapor edilmiştir. Bu vakalar genellikle enfekte kişilerle yakın temas sonucu ortaya çıkmıştır.

Bulaşma Yolları ve Risk Grupları

Maymun çiçeği virüsü insanlara enfekte hayvanlarla temas, özellikle ısırma veya tırmalama yoluyla bulaşır. İnsanlar arasında bulaşma ise enfekte bir kişinin deri lezyonlarıyla, solunum damlacıklarıyla veya vücut sıvılarıyla temas yoluyla gerçekleşir.

Kadınlar mı Erkekler mi Daha Fazla Risk Altında?

Maymun çiçeği cinsiyetten bağımsız olarak herkese bulaşabilir, ancak bazı epidemiyolojik çalışmalar, son salgınlarda erkeklerde daha yüksek vaka oranları olduğunu göstermiştir. Bu, özellikle erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler (MSM) arasında daha yüksek bulaşma oranlarıyla ilişkilendirilmektedir.

Ancak bu, yalnızca cinsel ilişki yoluyla bulaşabileceği anlamına gelmez; virüsün yayılmasının diğer yolları da bulunmaktadır. Bu yüzden genel toplumda da dikkatli olunması gerekmektedir.

Belirtiler

Maymun çiçeği belirtileri genellikle virüsle temas ettikten sonra 6-13 gün içinde başlar, ancak bu süre 5-21 gün arasında değişebilir. Belirtiler iki aşamada ortaya çıkar:

1. İlk Aşama (Prodromal Dönem):
   • Ateş
   • Şiddetli baş ağrısı
   • Lenf bezlerinde şişlik (bu, çiçek hastalığından ayıran önemli bir belirtidir)
   • Sırt ve kas ağrıları
   • Yoğun halsizlik
2. İkinci Aşama (Döküntü Dönemi):
   • Ateşin başlamasından birkaç gün sonra döküntüler ortaya çıkar.
   • Döküntüler genellikle yüzde başlar ve ardından vücuda, avuç içlerine ve ayak tabanlarına yayılır.
   • Döküntüler kabarcıklar (veziküller) halini alır ve kabuklanmadan önce püstüllere dönüşebilir.
   • Döküntüler birkaç hafta sürebilir ve genellikle iz bırakabilir.

Tedavi ve Korunma

Maymun çiçeği için spesifik bir tedavi olmamakla birlikte, çiçek hastalığına karşı geliştirilen bazı antiviral ilaçlar ve aşılar, maymun çiçeğine karşı da etkili olabilir. Enfekte kişiler izole edilmeli ve semptomları hafifletmeye yönelik destekleyici tedaviler uygulanmalıdır.

Önleme Yöntemleri

• Aşılar: Çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşılar, maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağlar. 2022 yılında bazı ülkelerde vakaların artması üzerine aşılama programları başlatılmıştır.
• Hijyen: Enfekte kişilerle veya hayvanlarla temastan kaçınmak, kişisel hijyene dikkat etmek ve koruyucu ekipman kullanmak bulaşma riskini azaltır.
• Toplum Bilinci: Hastalığın belirtileri ve bulaşma yolları konusunda farkındalığı artırmak da önleme açısından önemlidir.

Maymun çiçeği, genellikle kendi kendini sınırlayan bir hastalık olsa da, komplikasyon riski taşıyan kişilerde (örneğin çocuklar, hamile kadınlar veya bağışıklık sistemi zayıf olanlar) ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle hastalığın kontrolü ve yayılmasını önlemek için gerekli tedbirlerin alınması hayati önem taşır.

Virüsün Yapısı ve Türleri

Maymun çiçeği virüsü, çift sarmallı DNA virüsüdür ve Orthopoxvirus cinsine aittir. Bu cins, aynı zamanda çiçek hastalığı virüsünü (variola virüsü) ve inek çiçeği virüsünü (vaccinia virüsü) de içerir. Maymun çiçeği virüsünün iki farklı genetik varyantı (kladı) vardır:

1. Batı Afrika Kladı: Daha hafif bir hastalık seyrine neden olur ve ölüm oranı daha düşüktür (yaklaşık %1).
2. Kongo Havzası (Orta Afrika) Kladı: Daha şiddetli vakalara neden olabilir ve ölüm oranı daha yüksektir (yaklaşık %10).

Bu iki klad arasındaki genetik farklar, hastalığın klinik seyrini ve bulaşma özelliklerini etkileyebilir.

Virüsün Kaynağı ve Doğal Konakları

Maymun çiçeği virüsünün doğal rezervuarı kesin olarak bilinmemekle birlikte, kemirgenler ve diğer küçük memeliler arasında yaygın olduğu düşünülmektedir. Özellikle Gana, Gambiya ve diğer Batı Afrika ülkelerinde bulunan çiftçizgili fareler, ağaç sincapları, keseli sıçanlar ve maymunlar gibi hayvanların virüsün taşıyıcısı olabileceği düşünülmektedir.

Hastalık Yayılımı ve Son Dönem Salgınlar

Maymun çiçeği, ilk olarak 2003 yılında Afrika dışına yayıldı ve Amerika Birleşik Devletleri'nde bir salgına neden oldu. Bu salgın, Gana'dan ithal edilen enfekte kemirgenler ile temas eden evcil köpeklerden kaynaklandı ve 70'ten fazla insana bulaştı.

2022 yılında, Afrika dışındaki maymun çiçeği vakalarında önemli bir artış görüldü. Özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa'da birçok ülkede vakalar rapor edildi. Bu vakaların çoğu, büyük şehirlerdeki topluluklar arasında yayılmıştır. Bu durum, virüsün küresel hareketlilik ve uluslararası seyahat yoluyla nasıl hızla yayılabileceğini göstermektedir.

Bağışıklık ve Çapraz Koruma

Çiçek hastalığına karşı aşılanmış olan bireyler, maymun çiçeğine karşı bir miktar koruma sağlayabilirler. Çiçek hastalığı aşısı, %85'e kadar koruyuculuk sağlayabilir, ancak çiçek hastalığının eradikasyonu sonrasında bu aşılamalar durdurulmuştur. Bu nedenle, 1980'lerden sonra doğan insanlar genellikle bu aşılara sahip değildir ve maymun çiçeği gibi virüslere karşı daha duyarlı olabilirler.

Cinsel Yolla Bulaşma Tartışmaları

2022 yılındaki salgın sırasında, maymun çiçeğinin cinsel yolla bulaşabileceği olasılığı gündeme gelmiştir. Virüs, cinsel temas sırasında bulaşabilir; bu da virüsün genital bölgede, anüste ve ağızda döküntüler oluşturabilmesiyle ilişkilidir. Ancak virüsün cinsel yolla bulaşmasının yanı sıra yakın fiziksel temas ve kontamine yüzeylerle temas yoluyla da bulaşabileceği unutulmamalıdır.

Hastalık Yönetimi ve Karantina

Maymun çiçeği vakalarının yönetimi genellikle semptomatik tedavi ve izolasyon yoluyla gerçekleştirilir. Hasta bireylerin izole edilmesi, virüsün yayılmasını önlemek için önemlidir. Ayrıca, virüsle temas eden kişilerin izlenmesi ve semptomların başlaması durumunda hızlıca müdahale edilmesi gereklidir.

Maymun çiçeği, ciddi bir halk sağlığı tehdidi olmasa da, küresel olarak izlenmesi gereken bir hastalıktır. Gelişmekte olan ve düşük gelirli ülkelerdeki sağlık sistemleri, bu tür salgınlarla başa çıkmada zorluklar yaşayabilir, bu yüzden uluslararası işbirliği ve yardımlar büyük önem taşır.